Bài 6. Thạch quyển, thuyết kiến tạo mảng
1. Thạch quyển
– Thạch quyển gồm vỏ Trái Đất và phần cứng mỏng phía trên của manti. Thạch quyển có độ dày khoảng 100 km, được cấu tạo bởi các loại đá khác nhau.
– Phân biệt thạch quyển với vỏ Trái Đất:
Vỏ Trái Đất
+ Là lớp ngoài cùng, cấu tạo chủ yếu bởi các lớp đá cứng, độ dày dao động từ 5 – 70 km, chia thành 2 kiểu vỏ lục địa và vỏ đại dương.
+ Cấu tạo bởi tầng đá trầm tích, tầng granit và tầng badan.
+ Giới hạn với manti là mặt Mô-hô.
Thạch quyển
+ Gồm cả vỏ Trái Đất và một phần cứng mỏng của manti trên, độ dày khoảng 100 km.
+ Ranh giới dưới tiếp xúc với quyển mềm có tính chất quánh dẻo.
2. Thuyết kiến tạo mảng
Thuyết kiến tạo mảng đề cập đến sự chuyển động của các mảng kiến tạo.
– Nguyên nhân của các hiện tượng kiến tạo, động đất, núi lửa là do sự chuyển dịch một số mảng kiến tạo của Trái Đất.
– Có 7 mảng kiến tạo lớn và các mảng nhỏ. Mỗi mảng kiến tạo thường bao gồm cả phần lục địa và phần đáy đại dương, nhưng có mảng chỉ có phần đáy đại dương.
– Các mảng không đứng yên mà luôn dịch chuyển trên lớp quánh dẻo của manti. Trong khi dịch chuyển, các mảng kiến tạo có thể xô vào nhau hoặc tách xa nhau.
1) Khi 2 mảng lục địa xô vào nhau: vỏ lục địa bị nén ép mạnh và có sự hút chìm vỏ lục địa dưới vỏ lục địa, làm hình thành các dãy núi lục địa cao, đồ sộ.
(VD: Sự hình thành dãy Hi-ma-lay-a do 2 mảng Ấn Độ – Ô-xtrây-li-a và Âu – Á xô vào nhau).
2) Khi 1 mảng đại dương xô húc với 1 mảng lục địa: vỏ đại dương bị hút chìm dưới vỏ lục địa tạo thành vực biển sâu và dãy núi cao lục địa.
(VD: Mảng Na-xca xô húc với mảng Nam Mỹ hình thành vực biển Pê-ru – Chi-lê và dãy An-đét).
3) Khi 2 mảng kiến tạo tách xa nhau: tạo ra các vết nứt lớn, macma trào lên tạo thành các dãy núi nằm dọc theo vết nứt, kèm theo hiện tượng động đất hay núi lửa.
(VD: Sống núi ngầm dưới Đại Tây Dương)
– Vùng tiếp xúc giữa các mảng kiến tạo là những nơi không ổn định, thường có những hoạt động kiến tạo xảy ra, kèm theo động đất và núi lửa.
